بررسی رویکرد جریان های فرهنگی جهان اسلام در نظام بین الملل معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه مطالعاتی اسلام و روابط بین الملل، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، وزارت امور خارجه

2 کارشناس ارشد علوم سیاسی

چکیده

در این مقاله ابتدا به سابقه و تاریخچه جریان‌‌های فرهنگی در جهان اسلام و آثار و پیامدهای آن بر جهان اسلام پرداخته شد. به همین منظور، ابتدا مروری بر بعضی جریان‌‌های فرهنگی در شیعه و سنی شامل خوارج، مرجئه، اشاعره و معتزله، تصوف، کیسانیه، زیدیه و اسماعیلیه انجام شد؛ ولی به‌‌عنوان بررسی موردی، در جامعه سنی، 4 جریان وهابیت، اخوان‌‌المسلمین، سلفی جهادی و تکفیری‌‌ها و در جامعه شیعی، 4 جریان مشروطیت، بهائیت، انجمن حجتیه و انقلاب اسلامی از جریان‌‌های فرهنگی معاصر، انتخاب شد و آثار و پیامدهای هر یک بر جهان اسلام و نظام بین‌‌الملل معاصر مورد کنکاش قرار گرفت. پس از بررسی رویکرد هر یک از جریان‌‌های فرهنگی فوق در جهان اسلام و بررسی تأثیرات و پیامدهای هر یک از 8 جریان انتخاب‌‌شده بر جهان اسلام و نظام بین‌‌الملل، نتیجه‌‌گیری مقاله این بود که هیچ‌‌کدام از این جریان‌‌ها، از موفقیت برخوردار نبوده، برخی از آن‌‌ها نیز علی‌‌رغم بعضی جنبه‌‌های مثبت، درنهایت با شکست روبه‌‌رو شدند. در این میان، تنها جریان فرهنگی انقلاب اسلامی موفق شد به تأثیرگذارترین و عمیق‌‌ترین جریان فرهنگی جهان اسلام تبدیل شود و آثار مثبتی را بر جهان اسلام از نظر احیای اسلام سیاسی ایجاد کرده، به مقابله با نظام سلطه بپردازد و با تشکیل جبهه مقاومت و پیروزی‌‌های چشمگیر آن در منطقه غرب آسیا، به تنها الگوی فرهنگی موفق در جهان اسلام تبدیل شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Approach of the Cultural Currents of the Islamic World in the Contemporary International System

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Sadatinejad 1
  • Vahid Moshehbi Mohammadi 2
1 Director of the Study Group on Islam and International Relations, Bureau of Political and International Studies, Ministry of Foreign Affairs
2 Master of Science in Political Science

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural flow
  • Islamic world
  • approach
  • Islamic revolution
  • international system

 

1. ابراهیم، محمّد و دیگران. ١٣٨٥. جنبش اسلامی. ترجمه جواد اصغری. تهران: اندیشه‌‌سازان نور. چاپ اوّل.
2. توانا. محمّدعلی. میرحسینی، محمّد. 1394، بررسی افراط‌‌گرایی و اعتدال‌‌گرایی جنبش اخوان‌‌المسلمین مصر. دو فصلنامه علمی-پژوهشی جامعه‌‌شناسی سیاسی اسلام، دوره 3. شماره 1. بهار و تابستان 1394.
3. جانی کاشانی، میرزا. 1328، نقطه الکاف. ادوارد براون. مطبعه بریل. لیدن از بلاد هلاند.
4. جلالوند، مریم. عوامل سیاسی و اجتماعی گسترش گروه‌‌های تکفیری در عراق پس از سقوط صدام. پنجمین هم‌‌اندیشی علمی-تخصصی در گروه مطالعات روابط بین‌‌الملل. مورخ ٤ آبان ٩٥.
5. خسروپناه، عبدالحسین، 1388. آسیب‌شناسی دین‌‌پژوهی معاصر: تحلیل دین‌‌شناسی شریعتی. بازرگان و سروش. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۳۸۸.
6. خسروپناه، عبدالحسین. 1389، جریان‌‌شناسی ضدّ فرهنگ‌ها. عبدالحسین خسروپناه. تهران: تعلیم و تربیت اسلامی. ۱۳۸۹.
7. خسروپناه، عبدالحسین. آسیب‌‌شناسی دین‌‌پژوهی معاصر. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 1387.
8. دکمجیان، هرایر. (1383) جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب، حمید احمدی، چاپ چهارم، تهران: کیهان.
9. ذبیح‌‌زاده، علی‌‌نقی. 1381، مرجعیت دینى و فعالیت‏هاى سیاسى آیت‌‌اللّه آخوند خراسانى‏، فصل‏نامه معرفت. ش 55 (تیر 1381) در مجموعه مقالات همایش بررسى مبانى فکرى و اجتماعى مشروطیت ایران.
10. ساداتی‌‌نژاد، سید محمّد، 1395، قلب تکفیر در ریاض می‌‌تپد، جام جم، ویژه‌‌نامه جام سیاست، 25 آبان 1395.
11. سید قطب، 1979. معالم فی الطریق. بیروت: دار الشروق.
12. احمدی، حمید. 1390، جامعه‌‌شناسی سیاسی جنبش‌‌های اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌‌السلام).
13. شهرستانی، محمّدبن عبدالکریم. 1350. الملل و النحل. تهران. اقبال. ۱۳۵۰.
14. شیروانی، علی. 1388. درآمدی بر مبانی عرفان و تصوف در قرآن. فصلنامه معرفت. شماره 8.
15. صابری، حسین. 1383. تاریخ فرق اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسان دانشگاه‌‌ها (سمت). 1383
16. صادقی‌‌زاده، سلمان. 1395. آموزه‌‌ها و آینده داعش. سایت شفقنا.
 https://fa.shafaqna.com/news/296637/
17. عبدالحسین، خسروپناه. 1391. جریان‌‌شناسی ضدّ فرهنگ‌ها. ناشر: تعلیم و تربیت اسلامی.
18. علی بخشی، عبدالله. 1395. از حجاز تا شام: بررسی بنیان‌‌های عقیدتی جریان‌‌های تروریستی. تهران: کلام ماندگار عمید زنجانی، عباسعلی. 1383. فقه سیاسی. جلد هشتم با عنوان فقه و سیاست: تحول مبانی اندیشه سیاسی در فقه شیعه. انتشارات امیرکبیر.
19. غمامی، سید محمّدعلی. 1391. روش‌‌شناسی جریان‌‌شناسـی. ویـژه‌‌نامـه الکترونیکـی جریـان‌‌شناسـی و بایسته‌‌های مفهومی و روشی. پایگاه تبیینی و تحلیلی جریان‌‌شناسی دیده‌‌بان. صص 12-2.
20. فرمانیان، مهدی. 1389. آشنایی با فرق تسنن. ناشر: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
21. آرشیو مرکز اسناد. پرونده شیخ محمود حلبی. کد ۱۶۱۵.
22. کبیری، 1395. عوامل سیاسی و اجتماعی گسترش گروه‌‌های تکفیری در عراق پس از سقوط صدام؛ پنجمین هم‌‌اندیشی علمی-تخصصی در گروه مطالعات روابط بین‌‌الملل. 4 آبان 1395.
23. کشاورز شکری، عباس. 1394. انسان منتظر از دیدگاه انجمن حجتیه و امام خمینی. فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام. ش 4. تابستان 1394.
24. کلینی، محمّد ابن یعقوب. 1387. اصول کافی. محقق: مهدی آیت‌‌اللهی. ناشر: جهان‌‌آرا.
25. گلی، حمید. 1387. وهابیت تهدید برای جمهوری آذربایجان. فصلنامه آران. بهار و تابستان 1387. شماره‌‌های 15 و 16. صص 185-175.
26. محمّد، ابراهیم 1390. آشنایی با حرکت‌‌های اسلامی اخوان‌‌المسلمین سوریه. مؤسسه مطالعات اندیشه‌‌سازان نور.
27. محمودی، سید احمد. 1394. شناخت مذاهب اسلامی. ج 1. ناشر: مرکز بین‌‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
28. مدنی، سید جلال‌‌الدین. 1389. تاریخ سیاسی معاصر ایران. (ج 1 و 2). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
29. مسجد جامعی، زهرا. 1380. نظری بر تاریح وهابیت. تهران: صریر دانش.
30. مشکور، محمّدجواد. فرهنگ فرق اسلامی. مشهد. آستان قدس رضوی. ۱۳۶۸.
31. معین، محمّد. فرهنگ فارسی. یک جلدی کامل. ویراستار امیرکاووس بالازاده. تهران: ساحل. چاپ چهارم. 1386.
32. معینی‌‌فر، حشمت‌‌السادات. مهری خیری. 1389. نقش و تأثیر وهابیت در بحران چچن. مطالعات اوراسیای مرکزی. مرکز مطالعات عالی بین‌‌المللی. دانشکده حقوق و علوم سیاسی. سال 3. شماره 7. پاییز و تابستان 89. صص 170-151.
33. اسپوزیتو، جان. جان وال. 1389. جنبش‌‌های اسلامی معاصر. شجاع احمدوند. تهران: نشر نی. 1389.
34. نجفی، موسی. 1378. مقدمه تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی ایران. انتشارات منیر: 1378.
35. نصری، قدیر. 1395. آموزه‌‌ها و آینده داعش. سایت شفقنا.
36. نقشه مهندسی فرهنگی کشور. 1392. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
37. ولوی، علی‌‌محمّد. 1394. تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی. ج 2. انتشارات بعثت.
38. اسدعلیزاده، اکبر. 1386. چالش‌‌های فکری سیاسی وهابیت. قم: مرکز پژوهش‌‌های صدا و سیمای اسلامی.
39. آقایی، بهمن. صفوی؛ خسرو. 1365. اخوان‌‌المسلمین. تهران: انتشارات رسام.
40. باقری، علی اکبر. آرای کلامی شیخیه. فصلنامه معرفت کلامی. سال اوّل. شماره ۴. زمستان ۱۳۸۹.
41. بی‌‌ناس، جان. 1354. تاریخ جوامع ادیان. علی‌‌اصغر حکمت. انتشارات فرانکلین. 1354.
42. تالار گفتگوی ایرانیان.1396. آشنایی به فرقه‌‌های کلامی.
43. باقی، عمادالدین. 1362. در شناخت حزب قاعدین زمان (موسوم به انجمن حجتیه). تهران: نشر دانش اسلامی.
Dekmejian, R-H , 1957, Egypt under nasir, Albany:SunyPress,1957